Ochrona przedemerytalna – kto, kiedy i na jakich zasadach może liczyć na ochronę przed zwolnieniem?
Kogo chroni prawo przedemerytalne? Ochrona przedemerytalna to zapis w Kodeksie pracy, który ma zabezpieczyć interesy osób najbardziej narażonych na dyskryminację na rynku pracy – tych, którym zostały cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Jak czytamy w art. 39 Kodeksu pracy:
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Obecnie ochrona obejmuje kobiety od 56. roku życia i mężczyzn od 61. roku życia. W przypadku zawodów uprawnionych do wcześniejszej emerytury, okres ochronny zaczyna się cztery lata przed datą nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. Dotyczy to m.in. górników, nauczycieli czy kierowców ciężarówek powyżej 3,5 tony.
Czy ochrona może trwać dłużej niż do wieku emerytalnego?
Co do zasady, ochrona przedemerytalna obowiązuje do momentu nabycia prawa do emerytury. Po tej dacie pracodawca może wręczyć wypowiedzenie. Jednak – jak wynika z ustawy z 16 listopada 2016 roku – w przypadku okresów przejściowych, niektóre osoby mogą być chronione nawet po osiągnięciu wieku emerytalnego. Cytując ustawę:
Pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy nie są objęci ochroną stosunku pracy wynikającą z art. 39 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy i osiągną wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65 lat przed upływem 4 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, podlegają ochronie stosunku pracy, o której mowa w tym przepisie, przez okres 4 lat, licząc od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, także wówczas, gdy upływ tego okresu przypadnie po osiągnięciu wieku 60 lat przez kobiety i wieku 65 lat przez mężczyzn.
Umowa na czas określony a ochrona przedemerytalna
Ochrona przedemerytalna dotyczy nie tylko umów na czas nieokreślony. Sąd Najwyższy w wyroku z 18 grudnia 2014 roku (sygn. akt II PK 50/14) orzekł:
Ochrona zatrudnienia z art. 39 k. p. zakazuje wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony zawartej na czas upływający przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego. Stosowanie tej regulacji warunkują tylko dwa warunki. Pierwszy to osiągnięcie wieku przedemerytalnego, który jest krótszy od wieku emerytalnego o 4 lata. Drugi to okres zatrudnienia, który umożliwia uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem wieku emerytalnego.
Wyjątkiem są umowy na zastępstwo – mogą być rozwiązane nawet z pracownikiem objętym ochroną, gdy wraca zastępowany pracownik.
Przed czym chroni ochrona przedemerytalna?
Ochrona przedemerytalna to nie tylko zakaz zwolnienia. Jak wskazuje Uchwała Sądu Najwyższego z 11 lipca 1975 roku (sygn. akt I PZP 19/75): Pracownicy objęci okresem ochronnym są chronieni zarówno przed rozwiązaniem umowy o pracę, jak i zmianą warunków zatrudnienia i wynagradzania (np. obniżeniem etatu czy odebraniem dodatku funkcyjnego).
Wyjątkiem są sytuacje, gdy zmiany dotyczą wszystkich pracowników lub całej grupy zawodowej – wtedy można wprowadzić nowe zasady wynagradzania.
Kiedy ochrona nie obowiązuje?
Ochrona przedemerytalna nie jest bezwzględna. Pracodawca może rozwiązać umowę z pracownikiem w okresie ochronnym w następujących przypadkach:
- dyscyplinarne zwolnienie z winy pracownika (art. 52 kp),
- rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron (art. 30 kp),
- długotrwała niezdolność do pracy z powodu choroby (art. 53 kp),
- upadłość lub likwidacja pracodawcy,
- uzyskanie przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
- praca na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenie, dzieło).
Kiedy wręczyć wypowiedzenie, by nie narazić się na konsekwencje?
Kluczowy jest moment wręczenia wypowiedzenia. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 6 grudnia 2005 roku (sygn. akt III PK 94/05):
Ochrona trwałości stosunku pracy pracownika w wieku przedemerytalnym polega bowiem na zakazie złożenia przez pracodawcę wypowiedzenia umowy w oznaczonym okresie, a nie na zakazie wystąpienia w tym okresie skutku wypowiedzenia (czyli rozwiązania stosunku pracy) złożonego przed rozpoczęciem okresu ochronnego.
Ochrona przedemerytalna to ważny przywilej, ale nie jest absolutna. Pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę mogą liczyć na szczególne zabezpieczenie, jednak istnieje katalog wyjątków, w których zwolnienie jest możliwe. Warto znać swoje prawa i obowiązki – zarówno jako pracownik, jak i pracodawca.